730 yerleşim biriminin yöneticisi olmak için Kazakistan genelinde 2 bin 582 kişi adaylığını koydu. Bunların 2 bin 297’si tescil edildi. Adayların bin 419’u bağımsızlardan oluşuyor. Ayrıca Adalet Bakanlığı’na kayıtlı 6 siyasi parti tarafından 878 kişi aday gösterildi. Diğer bir ifadeyle, bağımsızların oranı yüzde 63,1 iken, partiler tarafından sunulan adayların oranı yüzde 36,9’du. Her bir akim koltuğu için ortalama 3,4 kişi yarışmış oldu. Katılımın yüksek olması ve seçim rekabetinin çetin olması halkın Cumhurbaşkanı Tokayev’in siyasi reformlarına hem güven hem de destek anlamını taşıyor.

Kazakistan'da Cumhurbaşkanı Tokayev’in hayata geçirdiği siyasi reformlar kapsamında, ülkede ilk defa köy, kasaba, kırsal mahalle ve ilçelerin yöneticileri halk tarafından seçildi.

Adayların cinsiyet dağılımına bakıldığında erkek aday sayısı bin 839 ve kadın aday sayısı 458’dir. Kanunlara göre 25 yaşını doldurmuş her Kazakistan vatandaşı akim olmak için adaylığını sunabilir. Akimler 4 yıl görev yapar ve bir kişi iki dönemden fazla akim olamaz.

Kazakistan Merkez Seçim Komisyonu’na göre, ülkede oluşturulan bin 847 oy sandığına 1 milyon 210 bin seçmen oy pusulasını attı. Seçim yasasına göre, sonuçlar seçimden sonraki üç gün içinde açıklanacak ve seçilen akim yedi gün içinde görevine başlayacak.

Kırsal bölgelerin Kazak zihniyetindeki önemini dikkate aldığımızda, kırsal yöneticilerin seçilmesinin, ülkenin demokratik gelişiminin ana damarı olduğu anlaşılmakta.

“Parti Dışı Gözlem Merkezi” Gözlemciler Derneği Başkanı Tölegen Kunadilov’a göre, derneğin 2 binden fazla üyesi bin 847 sandıkta tarafsız gözlem yapmış ve seçimlerin yasalara göre geçtiğine şahitlik etmiştir. Seçimlere katılımın yüzde 78,5 olduğu belirtiliyor. Bu da reformların halk tarafından desteklendiğinin bir göstergesi. Ayrıca bu seçimlerde, seçim pusulasında “Herkese karşıyım” seçeneği de denenmiş oldu. Seçmenlerin yüzde 7’si bu seçeneği işaret etmiştir ki bu da seçmen eğilimlerini belirlemek bakımından önemlidir.

Seçimlerin sonucunda, 350 yeni akim halk tarafından seçilirken, 380 akim tekrar seçildi. Diğer bir ifadeyle, seçim sonrasında akimlerin yüzde 47,9’u yenilenmiş oldu. Dahası, akimlerin yaş ortalaması da gençleşmiş bulunuyor. Önceden akimlerin yaş ortalaması 50 iken, seçimlerden sonra bu ortalama 45’e düştü. 25 akim, 29 yaş altında kişilerden oluşuyor. Yeni seçilen akimlerin 37’si okul çalışanlarıdır.

Gelecek yıl, 2 binden fazla kırsal bölge yöneticisi doğrudan seçilecek. Böylece halkın yönetime dâhil edilmesi daha da yoğunlaşacak. Bunun sonucunda ülkenin demokratik yönelimi, halkın siyasi kültürünün oluşumunda olumlu bir etkiye sahip olacak.

Kazakistan’daki bu seçimler hiç kuşkusuz ülkede yeni bir dönemin başlangıcının simgesi. Nitekim yerel yöneticilerin doğrudan halk tarafından seçilmesi, henüz Orta Asya ülkelerinde gerçekleşmemiş bir yeniliktir. Daha önce Kazakistan’daki akimler yerel temsilci organlar olan Maslihat üyeleri tarafından seçilmekteydi. Yeni sistemin halkın demokratik kültürünün oluşmasında ve demokrasinin halk tarafından içselleştirilmesinde önemli bir girişim olması bekleniyor.

Kırsal bölge yöneticileri seçimlerinin önemi, Kazakların geleneksel dünya görüşünden kaynaklanıyor. Kazakçada “köy, kasaba, oba veya kırsal bölgedeki yerleşim” birimi anlamına gelen “awıl”, Kazakların hayatında çok önemli. Esasında awıl, “memleket” anlamına gelmektedir. Kazakistan’da herkesin bir “awıl”ı vardır. Dolayısıyla Kazaklar birbiriyle tanıştıklarında “Nerelisin?” diye sormazlar, “Awılın neresi?” diye sorarlar. Hatta Kazaklar için awıl bütün milli değerlerin korunduğu kutsal baba ocağıdır. Her ne kadar bugün Kazakistan nüfusunun yüzde 60’ı şehirlerde yaşıyorsa da Kazakların büyük kısmının kırsal bölgelerle çok sıkı akrabalık bağları vardır. Bundan dolayı yerel yöneticilerin seçimlerinin kırsal bölgelerden başlatılması doğrudan bütün Kazakistan’ı etkileyecektir.

Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev bu girişimden ilk kez geçen yıl gerçekleştirdiği Ulusa Sesleniş konuşmasında bahsetmişti. 1 Eylül 2020 tarihinde yapılan “Yeni Bir Gerçek Karşısında Kazakistan: Eylem Zamanı” başlıklı Ulusa Sesleniş’te Tokayev, şu ifadeleri kullanmıştı:

“Modernleşmenin temel amacı, tüm devletin verimliliğini artırmaktır. Vatandaşlarımızın refahını gerçekten iyileştirmek istiyorsak, onları bu çalışmaya aktif olarak dâhil etmeliyiz. Gelecekteki tüm siyasi reformlar, halkın yönetişime daha fazla dâhil edilmesini hedeflemeli. Örneğin, kamuoyu yoklamaları kırsal bölge (köy ve kasaba) başkanlarının seçimle yönetime gelmesini isteyenlerin sayısında bir artış olduğunu gösteriyor. Bu önemli adım dikkatlice düşünülmeli ve tutarlı bir şekilde uygulanmalı. Böyle bir sistemin tam olarak nasıl çalıştığını bilmemiz gerekiyor. Ancak bu sorunun çözümü ertelenmemeli. Bazı kırsal ilçelerin yöneticilerin görev süresi önümüzdeki yıl sona erecek. Köy/kasaba muhtarlarının doğrudan seçimlerinin yapılmasının mümkün olduğunu düşünüyorum. Yerel yöneticilerin seçilmesine ek olarak, yönetim düzeyleri ile yerel yönetim arasındaki güçler ayrımını tanımlamamız gerekir.”

Buradan anlaşılacağı üzere, kırsal bölge yöneticilerinin seçimleri Tokayev’in kademeli ve sürekli siyasi reformlarının önemli bir aşamasıdır. Kırsal bölgelerin Kazak zihniyetindeki önemini dikkate aldığımızda, kırsal akimlerin seçilmesinin, ülkenin demokratik gelişiminin ana damarı olduğu anlaşılmakta. Sürecin gösterdiği gibi, ülkenin demokrasi ve çoğulculuk eğilimi istikrarlı bir şekilde gelişiyor.

Bu sene sadece 730 akim seçildi. Gelecek yıl, 2 binden fazla akim (kırsal bölge yöneticisi) doğrudan seçilecek. Bu etkinlikler yaklaşık 7 milyon vatandaşın hayatını etkileyecek. Böylece halkın yönetime dâhil edilmesi daha da yoğunlaşacak. Bunun sonucunda ülkenin demokratik yönelimi, halkın siyasi kültürünün oluşumunda olumlu bir etkiye sahip olacak.

Bundan sonraki asıl görevi, akim ve yerel meclislerin mali temelinin tesisi oluşturuyor. Cumhurbaşkanı Tokayev Ulusa Seslenişi’nde bu konuya ilişkin ise, “En önemli konulardan biri, bölgelere yönelik bir bütçe finansman modelinin geliştirilmesidir. Aynı zamanda 'merkez ve bölge' arasındaki ilişkiye ek olarak, bölgedeki fon dağılımına özel önem verilmeli. Yerel bütçelerin onaylanması üzerindeki kontrolün güçlendirilmesi gerekmekte.” şeklinde konuşmuştu. Bu amaçla, bütçe reformları uygulanmaktadır. Bütçe, 2025 yılına kadar 3 bin köy için kırsal altyapının geliştirilmesi için 1 trilyon tenge sağlıyor.

Sonuç olarak, kırsal akimlerin seçimi ve yerel konseylerin oluşturulması, Kazakistan’da yerel özyönetimi sağlamanın önemli bir yoludur. Özyönetimin sağlanması ise, Kazakistan’ın sürdürülebilir sosyal ve ekonomik kalkınmasının temelidir. Cumhurbaşkanı Tokayev’in belirttiği gibi, bu seçimler sadece siyasi sistemin olgunluğunun bir işareti değil, aynı zamanda toplumumuzun demokratik gelişimine yönelik güçlü bir adımdır.”

Akim seçimleri, Cumhurbaşkanı tarafından yürütülen iktidar gücünü merkezsizleştirme, demokratikleştirme ve ayrıca halkı yönetim işine etkin olarak dâhil etme politikasının önemli bir unsuru olarak karşımıza çıkıyor. Bu bağlamda Tokayev’in kırsal bölge yöneticilerini seçme önerisinin, halk tarafından karşılık bulduğu sonucuna varabiliriz.

[Abzal Saparbekuly Kazakistan'ın Ankara Büyükelçisidir]