ÜMMÜHAN V. YÜREKLİ: Topkapı Sarayı Tarihi -

Topkapı Sarayı, Osmanlı Devleti’nin inşa ettiği saraylar içerisinde en benzersiz olanıdır. Birçok tarihçinin ortak ifadesine göre saray, yapımı en uzun süren devlet sarayıdır. Topkapı Sarayı, dünyada örneği görülen diğer devlet sarayları gibi bir plana göre inşaatına başlanıp belli bir sürede tamamlanmış bir bina değildir. İstanbul’un fethini takip eden yıllarda yapımına başlanıp her Sultanın kendi ihtiyacına göre ilavelerle zenginleştirdiği bir saray kompleksidir. Bu özelliği sebebiyle onu canlı bir organizmaya benzeten tarihçiler de oldu.

ESKİ SARAY

Topkapı Sarayı’ndan önce Beyazıt Meydanı’nda şimdi İstanbul Üniversitesi’nin bulunduğu yerde bir saray yaptırıldı. Fakat kısa süre içinde bu mevkinin devlet sarayı için uygun bir yer olmadığı anlaşılınca Sarayburnu’nda yer alan şimdiki saray inşa edildi.

SARA-I CEDİD

İlk saray “Eski Saray” adıyla anılmış ve burası tahttan indirilen veya vefat eden padişahın ailesinin ve çocuklarının ikameti için kullanıldı. Yaptırılan bu ikinci saraya ise “Yeni Saray” anlamında “Saray-ı Cedîd” adı verildi. Sarayburnu sahilinde Sultan I. Mahmut zamanında yaptırılan “Topkapusu Sahil Sarayı” isimli ahşap bir saray vardı. Burası bir yangında tamamen yanınca Yeni Saray’a “Topkapı Sarayı” ismi verildi.

TOPKAPI SARAYI NEREDE?

Haliç’e, Boğaziçi’ne ve Marmara Denizi’ne hâkim küçük bir tepede, İstanbul’un en güzel yerine kondurulan saray, günümüzde yaklaşık 80 bin m²’lik bir alanı kaplamaktadır. Fakat saray, ilk kurulduğu yıllarda bundan çok daha geniş (yaklaşık 700 bin m²’lik) bir sahaya yayılmıştı. Mesela günümüzde Gülhane Parkı olarak bilinen alan Harem bölümünün bahçesi olarak kullanılıyordu. Aynı şekilde demiryolu geçirilmeden önce Sarayburnu’nun sahil şeridi de saraya dâhildi.

OSMANLI DEVLETİ’NİN KALBİ

İnşaatına 1465 ile 1478 yılları arasında Fatih Sultan Mehmet ile başlanan saraya en son ilave binayı Mecidiye Köşkü ile Sultan Abdülmecit yaptırıldı. Bu iki padişah arasında geçen yaklaşık dört yüz yıl boyunca Topkapı Sarayı, dünyanın en büyük devletlerinden birine merkez oldu. 24 milyon km²’lik bir cihan devletinin kalbi burada attı.

TOPKAPI SARAYI’NIN ÖZELLİKLERİ

Meşhur tarihçilerimizden Murat Belge’nin saray hakkındaki şu tespiti son derece dikkat çekicidir: “Osmanlı Sarayı, bilinçli bir tevazu anlayışıyla yapılmıştır; saray, büyük ölçüde yataydır; yüksek duvarlarla simgelenen bir debdebe türünden kaçınılmıştır. İstanbul’daki çeşitli camilerde, bunlar Allah’ın evi olduğu için, boyutlar özellikle büyük tutulmuştu. Ama padişahlar kendi evlerini bu anlamda azametli bir biçime sokmaktan kaçındılar. Dolayısıyla Topkapı Sarayı, Avrupa’da gördüğümüz bazı sarayların yanında mütevazı kalır ve şark ihtişamının popüler imgelerine benzemez. ‘Koca Osmanlı Sarayı bu muymuş?’ da dedirtebilir.”

TOPKAPI SARAYI’NIN MÜZE HALİNE GETİRİLMESİ

Topkapı Sarayı, 19. asrın ortalarına doğru Dolmabahçe Sarayı’nın yapılmasıyla birlikte devlet sarayı olma özelliğini kaybetti. 9 Ekim 1924 tarihinde ise müzeye dönüştürüldü.