Bireysel ve sosyal hayat ile kurban arasında doğrudan bir ilişki vardır. Bu yüzden kurban ibadet tarihin başlangıcından beri görülmektedir:

“Onlara, Adem'in iki oğlunun haberini gerçek olarak anlat: Hani birer kurban takdim etmişlerdi de birisinden kabul edilmiş, diğerinden ise kabul edilmemişti. (Kurbanı kabul edilmeyen kardeş, kıskançlık yüzünden), 'And olsun seni öldüreceğim.' dedi. Diğeri de 'Allah ancak takva sahiplerinden kabul eder' dedi…” (Mâide Suresi; Ayet: 27)  

Kur’an-ı Kerim’de kurban ibadetinin evrensel fenomen oluşu özellikle  vurgulanmaktadır: “Her ümmet için, Allah’ın kendilerine rızık olarak verdiği hayvanlar üzerine ismini ansınlar diye kurban kesmeyi meşru kıldık.” (Hac, 22/34) 

Bu ayetlerde, güçlü bir psikolojik ve sosyal anlam apaçık görülmektedir. Sosyal bilimler, kurban ibadetini açıklama çabası göstermiştir; geliştirilen kuramlar arasında hediye teorisi, komünyon teorisi, ilişki teorisi, büyü teorisi, psikanalitik teori, mimetik teori, analitik teori ve arketip teorisi en popüler olanlarıdır.

Kurban ibadeti, Hz. İbrahim’e gönderme yapan İslam’ın sembollerinden biridir.

İbrahim aleyhisselam bir oğlu olursa Allah yolunda onu kurban edeceğini adamıştı. Aradan uzun bir zaman geçtikten sonra oğulları olmuş, fakat o adağını unutmuştu. Rüyada, kendisini, oğlu İsmail’i kurban ediyor görünce, adağını hatırladı. Konuyu oğlu İsmail (A.S.)’a açtı, oğlu da bu emre kusursuz bir teslimiyet gösterdi:

“Hz. İsmail koşacak çağa gelince Hz. İbrahim ‘Ey oğulcuğum. Rüyada seni boğazladığımı görüyorum, bir düşün, ne dersin?’ dedi. Hz. İsmail de ‘Ey babacığım. Ne ile emrolundunsa yap, Allah dilerse, benim sabredenlerden olduğumu göreceksin’ dedi”.  (Saffat Suresi; Ayet:102)

Kurban, insan şahsiyetini ve kimliğini şekillendiren bir ibadettir. Tüm ibadetler Allah içindir. Hiçbir ibadet psikolojik veya toplumsal yarar için yapılamaz. Bununla birlikte her ibadetin psikolojik ve sosyolojik faydaları da vardır. Kurbanın en büyük psikolojik etkisi nefsin ve kalbin arındırılmasıdır.

Kur’an-ı Kerim’de kurban ibadetindeki hikmetler ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır: “Kurbanlık büyükbaş hayvanları da sizin için Allah’ın dininin nişanelerinden kıldık. Sizin için onlarda hayır vardır. Onlar saf saf sıralanmış dururken kurban edeceğinizde üzerlerine Allah’ın adını anın. Yanları üzerlerine düşüp canları çıkınca onlardan yiyin, istemeyen fakire de istemek zorunda kalan fakire de yedirin. Şükredesiniz diye onları böylece sizin hizmetinize verdik. Onların etleri ve kanları asla Allah’a ulaşmaz. Allah’a ulaşacak olan ancak, sizin O’nun için yaptığınız, gösterişten uzak amel ve ibadettir.” (Hac, 22/36-37)

Bu âyetlerde zikredilen hayvan kesiminin, et ihtiyacı temini için olmadığı, bunların ibadet amaçlı birer uygulama oldukları gayet açıktır. Et ve kanların Allah’a ulaşamayacağının, asıl olanın ihlâs ve takva olduğunun bizzat âyetin metninde yer alması bunu açıkça ortaya koymaktadır.

Hz. Peygamber (s.a.s.) de, kurbanı bir ibadet olarak kabul etmiş ve bizzat kendisi de kurban kesmiştir. Hz. Peygamberin (s.a.s.), meşru kılınmasından itibaren vefat edinceye kadar her yıl kurban kestiği bilinmektedir (Tirmizî, Edâhî, 11; bkz. Buhârî, Hac, 117, 119; Müslim, Edâhî, 17).

Kurban; Allah’a yaklaşmak ve ona yakın olmak anlamına gelir. Bu yakınlık tesis edilirken kulun değer atfettiği şeyleri feda edebilmek yürekliliğini göze alabilmesi gerekir. Kurban eşyaya gereğinden fazla değer vererek onu kutsamanın/tabulaştırmanın önüne geçmektedir. Sahip olma güdüsünden/tutkusundan bir gaye uğruna vaz geçmek/geçebilmektir. Yani herkesin kendi İsmail’ini kurban etme gayretidir.

Kurban, evrensel bir kültür sembolüdür; birlik, beraberlik, kardeşlik, yardımlaşma, dayanışma ruhu kazandırmaktadır. Toplumsal bilinç, kurbanla Allah’ın rahmetine açılıyor ve bireysel ve sosyal boyutta tevhit düşüncesini derinleştiriyor.   

Hac ve kurban ibadetleriyle İbrahim aleyhisselam ve ailesi, her yıl Müslümanlar tarafından anılmaktadır. Şehir kuran, Allah’ın evi Kabe’nin kadını, peygamber eşi Hz.Hacer, Allah’ın emriyle bırakıldığı çölde, oğlu İsmal’e tek başına İslami terbiyeyle vererek anneliğin çıtasını yükseltmiştir. Hz. İsmail, düşünce, duygu ve davranışlarını inancının emrine vermesi gerektiğini öğrenmiştir annesinden.

Kurban ibadeti, bir baba olarak Hz. İbrahim’in en sevdiği oğlunu Allah rızası için kurban etmekten çekinmeyerek gösterdiği tevekkülü ve Hz. İsmail’in Allah’ın emri karşısındaki teslimiyeti düşünülerek, yani Hz. İbrahim ve Hz. İsmail ile empati kurularak ifa edildiğinde, insandaki şefkat ve merhamet duygularının açığa çıkmasını sağlar.

Kurban, Hz. İbrahim’in fedakârlığı, Hz. İsmail’in itaatkârlığı bizler için çıkarılacak en büyük derslerden biridir. Kurbanın hedefi de, şükrü ve fedakârlığı hatırlatmaktır. Adağını yerine getirmekte hiç tereddüt etmeyen babanın ve babasının dediğine itiraz etmeyen oğlunun teslimiyetleri insanlık için en büyük örneklerden birinin tezahürü oldu.

Allah’ı yüceltmenin yollarından biri de kurban kesmektir. Kurban, Allah’a yüceltir. “… İşte kurbanlıkları sizin emrinize bağladı ki, size doğru yolu gösterdiğinden dolayı Allah’ı tekbir ederek yüceltesiniz. Resulüm, güzel ve yararlı iş üretenleri müjdele” (Hacc Suresi; Ayet: 37).

Dolayısıyla kurban, besmele, yani Allah’ın ismini anarak ve tekbir getirerek kesilmektedir. Pay edilip eşle dostla beraber ziyafet halinde tüketilen kurban etleri de eş dost arasındaki muhabbeti arttırarak sosyolojik hayata sağlam bir etki bırakır.

Kurban, akraba ve komşular arasındaki sevgi ve kardeşlik bağlarının kuvvetlenmesini sağlar. Allah’a aidiyet ve İslam kardeşliğimden ibaret İslam milletine mensubiyet duygularını destekler. Böylece psikolojik olarak sosyal bir destek sağlanır. Kurbanın sosyal hayata etkisi tartışılmaz bir hakikattir.

Kurbandaki psikolojik mesaj  “Allah’ım, beni senden alıkoyan her şeyi sana kurban etmeye hazırım”dır.  Bu mesajla bir müslüman gerektiğinde bütün varlığını yaratıcısı Allah’ın yolunda feda etmeye hazır olduğunu göstermiş olur. Elbette nefis ve egoya sahip insanoğlu için bu zordur fakat bu mesaj tam bir teslimiyet ve tevekkül ile idrak edildiğinde, kurban, kuru bir ritüel olmaktan çıkıp farklı manevi kapıları bizlere açacaktır.

Kesilen kurbanın canını verirken yaşadıkları, kurban kesenin ve bunu izleyenlerin bu esnada hissettikleri duygular iyi düşünülerek, bu hal ile hallenildiğinde kurban kesmenin insan psikolojisi üzerindeki etkisi daha rahat anlaşılabilir. Böylelikle can vermenin zorluğunu, en sevdiğini Allah için kurban etmenin simgesi olan Hz. İbrahim’in o an içinde bulunduğu ruh halini, evladını kurban eden bir anne olarak Hz.Hacer’in o an içinde bulunduğu ruh halini, Hz. İsmail’in ise Allah’a ve O’nun elçisi Hz. İbrahim’e olan inancını tam manasıyla anlamak mümkün olur. 

Kısaca şefkat dolu bir kalple yapılan kurban ibadeti, insanın abartılı yaşadığı tüm duygularını sıfırlayarak, acziyetinin farkındalığını sağlayıp diğergamlığını artırır ve insanı daha duyarlı bir birey haline getirerek toplumsal barışı sağlar.

Haber 7

https://www.haber7.com/yazarlar/mustafa-yurekli/3335610-psikoloji-ve-sosyoloji-acisindan-kurban