Yaşam Becerileri Gençlik Rehberi, Eyüp Sultan Sosyal Bilimler Derneği’nin Gençlik ve Spor Bakanlığı ile 2020 - 1 Gençlik Projeleri Destek Programı kapsamında yürüttüğü öğrencilerin psikososyal gelişimini destekleme çalışmasıdır.

Eyüp Sultan Sosyal Bilimler Derneği, İstanbul’daki ortaokul ve liselerde, okul rehberlik öğretmenlerine destek olmak amacıyla Yaşam Becerileri Gençlik Rehberi projesini hazırlamıştır.

Yaşam becerileri, bireylerin gelişim sürecinde varlıklarını etkin bir şekilde devam ettirebilmeleri için hayat karşısında sahip olmaları gereken yeterliliklerdir. Yaşam Becerileri Gençlik Rehberi projesinde; ortaokul ve lise öğrencisi gençlerin; 1.İletişim becerileri; 2.Geleceği planlayabilme; 3.Hak ve sorumlulukları bilme; 4.Çatışma çözme; 5.Stresle baş edebilme; 6.Bilişim araçlarını nesnel değerlendirebilme yeterliliklerini kazandırma amaçlanmıştır.

Bir dizi yazıyla Yaşam Becerileri Gençlik Rehberi projesi kapsamında yapılan belgeselleri anlatacağım.

Bu çalışmada söz konusu becerilerden geleceği planlayabilme becerisi; amaç belirleme, ara amaçlar/hedefler belirleme, karar verme, yaşamdaki rollerin farkında olma ve bunları dengeleyebilme, ilgi, beceri, değerler ve güçlü yanları fark etme, beklenmedik olaylara hazırlıklı olma ve zamanı iyi kullanabilmeye yer verilmiştir. Geleceği planlama becerisini Prof.Dr.Ömer Özyılmaz anlattı..

Amaç belirleme becerisi, kişilerin geleceğini şekillendiren, yaşama hazırlayan en önemli becerilerden birisidir. Amaç belirlenmesi için gerekli olan aşamalar ve bunlara uygun olarak amaç belirleme;  amaçların kısa, orta ve uzun dönem olarak belirleyebilme; geleceğe dönük planlar yapabilme; gelecek için aldığı/alacağı kararları değerlendirme, amaçlar belirleme; ara hedefler belirleyebilme; ana hedefe ulaşmada ara hedeflerin önemini kavrama ve ara hedef oluşturma: yaşam rollerini kavrayabilme, hangi yaşam rollerine sahip olduğunu bilme ve bunları dengede tutmayı başarmak çok önemlidir, planlı yaşamada..

Amaçların, değerlerden oluşan özel bir form olduğundan söz edilmektedir. Örneğin, kişi eğitime değer veriyor ve önemsiyorsa, değer verilen bu özelliğe ulaşmak için eğitime yönelik amaçlar belirleyecek ve bu amaçların ardından gidecektir. Öğrenciler açısından amaç belirlemeyi incelediğimizde öğrencilerin amaçları, sınav tarihleri ve bir takım ödevlerin olup olmamasına göre günden güne farklılık gösterebilir. Fakat amacı iyi bir eğitim almak olan bir öğrenci, her gün için belirlediği amaçlarına ulaşmak için çaba harcayarak sonundaki başarılarını da iyi bir eğitim alma yolunda yaptıkları olarak görebilir. Örnekte söz edilen öğrencinin tek belirlediği amaç, iyi bir eğitim olmayacaktır. Yemek yemek, uyumak, arkadaşlarıyla vakit geçirmek, hobilerine zaman ayırmak gibi çeşitli amaçları olabilir. Bu durumda öğrenci, değerlerini de dikkate alarak amaçlarına ilişkin öncelik sırası belirleyebilir. Böylece tüm yaşamı boyunca belirleyecekleri amaçları ve yapılması gerekenleri öncelik sırası ve önemli olup olmadıklarına göre sınıflandırarak etkili bir şekilde amaç belirleme becerisi kazanabilirler. Bu anlamda bir amaca sahip olan kişiler geleceklerinin daha yönlendirebilirler. Bu nedenle amaç belirlemek bireylerin yaşamında önemli bir yere sahiptir..

Değerlerini belirleyebilme, değer verdiklerinin neler olduğunu, neye ne kadar değer verdiğini bileme ve değerler ile gelecek planları arasında bağ kurma; değerleri netleştirebilme; gelecekte ve gelecek planlamasında yardımcı olabilecek değerleri tanıma önemlidir.

Güçlü yanlarını belirleyebilme; güçlü yanlarını bilme, yeteneklerini, yapabildiklerini fark etme; iş hayatına yönelik olan becerileri kavrayabilme; iş hayatında işe yarar olabilecek becerilerini fark etme; ilgilerini fark edebilme; yapmaktan hoşlandıklarını bilme; bütün bunların gelecek planlarıyla ilgileri arasında bağ kurma planlı yaşamada çok önemlidir.

Dolayısıyla karar verme becerilerini geliştirebilme; karar verme basamaklarını kavrama, sonuçlarının sorumluluğunu alma çok önemlidir. Çünkü herkes yaşamının neredeyse her aşamasında karar vermek durumundadır. Bireyler ihtiyaçlarını karşılamaya ve isteklerine ulaşabilmeye çabalarken birçok kez karar vermek durumunda kalabilirler. Günümüzde ihtiyaçlarımız ve isteklerimize ulaşabileceğimiz alternatifler gitgide arttığından ve kişisel bir takım (motivasyon, deneyim eksikliği vb.) durumlardan dolayı kişiler, karar verme yaşantısıyla karşı karşıya geldiklerinde zorluk yaşayabilirler.

Karar verme genel olarak, eldeki tüm bilgilerin dikkate alınarak var olan durumun kavranması, alternatif eylem biçimleri ile getirecekleri sonuçların gözden geçirilmesi, ardından uygun eylemin seçilerek uygulanması olarak tanımlanabilir. Etkili bir karar verebilmek için bu basamakların uygulanması önemlidir.

Karar verme sürecinin basamakları şu şekilde belirlenmiştir: 1.Problemin hissedilmesi;  2.Problemin tanımlanması; 3.Seçeneklerin oluşturulması; 4.Seçenekler hakkında bilgi toplanması 5.Elde edilen bilgilerin, istekleri karşılama olasılığı açısından değerlendirilmesi; 6.Kişiye uygun seçeneğin belirlenmesi; 7.Planın uygulamaya koyulması; 8.Sonucun değerlendirilmesi..

Karar verme basamaklarının yerine getirilebilmesi için bireylere bir takım görevler düşmektedir. Bunlar, doğru ve ayrıntılı bilgiler toplama, elde edilen bilgilerdeki detayları inceleyerek en az iki seçeneğin belirlenmesi, seçenekleri eleme, karar vermeden önce gerekçeler oluşturma ve verilen kararı yeniden gözden geçirme olarak sıralanabilir.

Geleceğe dönük verilecek kararlar, insanların hayatları boyunca verdikleri en önemli kararlar olarak da görülebilir.

Zaman yönetimi ise; amaçlara ve hedeflere ulaşmada önemli bir kaynak olan zamanı verimli kullanma çabasıdır. Önemli olan saati yönetmek değil, insanın zaman içinde kendisini yönetmesidir ya da etkili yaşam için zamanın iyi bir şekilde kullanılmasıdır. Çalışma/okul, özel yaşam ve bireysel zevklere ayrılan zaman dilimlerinin bazılarının öncelik sırası dış etkenler tarafından belirlendiği için bu durumlarda kişinin tam kontrol sağlaması zordur fakat belirlenmemiş zaman dilimlerinde kişiler daha özgür planlama yapabilirler. Bu anlamda bir öğrencinin okulda geçen saatlerinin dışında kalan zamanı çalışma, eğlenme ve dinlenme zamanı olarak bölebilir ve her biri için günün belli saatlerini ayırabilir. Aksi takdirde herhangi bir programı olmayan öğrenci, amaçsızca vaktini harcayabilir.

Zamanı etkili bir şekilde kullanmasını engelleyen noktaları fark etme zamanı iyi kullanmada önem kazanan bir beceridir. Zaman yönetiminde yapılacakların önceliğini kavrayabilme ve iyi bir zaman yönetimi için yapılacakların önem derecesini belirleme bu beceri kapsamında ele alınmaktadır.

Gelecek planlaması da içerisinde birçok planlamayı, zaman ve ortamı iyi bir şekilde düzenlemeyi gerektirdiğinden bu çalışmada zaman yönetimiyle ilgili etkinliklere yer verilmiştir. Değerler, bireyin amaçlarıyla ve bu amaçlara ulaşmada etkili olan davranış biçimleriyle ilişkilidir. Aynı zamanda değerlerin davranış biçimini yansıttığını ve yaşam amaçlarıyla ulaşma noktasında bir araç olduğundan söz edilmektedir. Gelecek planları yaparken kişi, sahip olduğu değerler sisteminden etkilenerek karar alabilir. İnsanların sahip oldukları değerler belirgin olmadığında, bu insanlar yaşamlarını yönlendirmede, belirli bir zaman ve enerjiyle neler yapacaklarını seçmek için ölçütler belirlemede yetersiz olacaktır.

Aynı zaman birey güçlü yanları, ilgileri ve becerilerinin farkında olarak geleceğini planladığında kendisine daha uygun ve mutlu olabileceği bir yaşam hazırlayabilir.

Bunlara ek olarak yaşamda üstlendiğimiz birçok rol olması ve bu rollere eşit enerji harcayarak rolleri dengede tutmayı öğrenmek de geleceğin planlanması sürecinde kişiye yardımcı olabilir. Kişiye fayda sağlamayan rollere öncelik vermektense diğer önemli rollere öncelik vererek yaşamdaki roller arasındaki dengeyi sağlamanın önemli olduğu söylenebilir.

Son olarak bu çalışmada beklenmedik durum ve olayların da fark edilmesi ve beklenmedik durumları avantaja çevirme, hatta bu gibi durumları değişim ve gelişim için fırsat olarak görmeye de yer verilmiştir. Böylece öğrencilerin geleceklerini planlamaları sürecine geniş ve farklı bir bakış açısıyla yaklaşılmıştır.

Kaynak:

Prof.Dr. Ömer Özyılmaz, Geleceği Planlama Becerisi: https://www.youtube.com/watch?v=2_LmWbHBg3s&t=142s

Yaşam Becerileri Belgeseli, Geleceği Planlama (5-8, Ortaokul Düzeyi): https://www.youtube.com/watch?v=ttVrUBhDuyk&t=140s

Yaşam Becerileri Belgeseli, Geleceği Planlama (7 - 12, Lise Düzeyi): https://www.youtube.com/watch?v=Iu7Fkuc4X4Q&t=332s