GİRİŞ:

Hastalığı tespit etmeden tedavi mümkün olmadığı gibi eğitimde durumu tespit etmeden düzeltmek de mümkün değildir. Bu nedenle eğitimdeki durumumuzu izaha çalışacağız. Derdimiz eğitimin daha iyi olmasıdır. Çünkü eğitim çok önemli, bütün insanları, hatta bütün millet ve ülkeleri ilgilendirir. Çocuklar bize verilen en büyük emanetlerden biridir. Hiçbir anne baba evladına iyi bir eğitimden daha güzel bir miras bırakamaz. Onları iyi yetiştirirsek, geleceğe güvenle bakabiliriz; aksi halde emanete hıyanet etmiş ve geleceği de tehlikeye atmış oluruz. Eğitim iyi olursa, her şey iyi olur; kötü olursa da her şey kötü olur.

• SINAVLAR:

Eğitimde sonuçları almanın ve başarıyı ölçmenin yolu sınavlardan geçer. Sınav olmadan başarıyı ölçmek mümkün değildir. Yarış her yerde vardır. Hayat sınavlarla doludur. Bu bakımdan sınavlardan korkmamak lazım.

ÖSYM’nin ve bakanlığın resmi verilerine göre; 2025 yılında 2,5 milyon kadar öğrenci YKS’ye (Yüksek Öğretim Kurumları Sınavına); 1 milyon küsur öğrenci LGS’ye (Lise Giriş Sınavına) girdi. Anaokulu, ilkokul, ortaokul ve lise/meslek liselerinde 18 milyon 700 bin, üniversitelerde de 7 milyon 100 bin olmak üzere toplam 26 milyon kadar öğrencimiz var. Bizim sadece öğrenci sayımız, dünyadaki 200 kadar ülkenin 142’sinin nüfusundan daha fazla.¹

 Bu genç nüfus, iyi eğitilir ve değerlendirilebilirse çok büyük bir potansiyel güç olabileceği gibi, eğer iyi eğitilemezse tehlikeli de olabilir. 26 milyon genç nüfusu fırsata çevirmek ancak eğitimle mümkündür.

Her öğrencinin seviyesine uygun okulda okuması gerekir. Aksi halde öğrenci için de okul için de problem olur. Bunlar çok defa tecrübe edilmiştir. Bu sebeple merkezi sistemle ortak sınavlar çok önemlidir. Yanlış olan, gerek sınavlarla ve gerekse sistemle sık sık oynamak ve gereksiz yere değişiklikler yapmaktır.

Bu kadar çok torpilin olduğu bir devirde sınavsız öğrencileri yerleştirmek hiç mümkün değildir; o zaman büyük bir kargaşa, keşmekeş ve curcuna olur. Bu, ancak herkesin istediği okulda okuyabileceği az sayıda öğrencisi olan ve okullar arasında fark olmayan ülkelerde olabilir. Onun da, alanlara yönlendirme yapılarak alt yapısının hazırlanması gerekir. Bizde böyle bir yönlendirme olsa bile, istek ve sayı fazla olduğu için, sınavsız yerleştirmek mümkün değildir. Çoğu veli, çocuğunun üstün zekâlı olduğunu iddia eder. Elbette çocuklar hem derslerine çalışsın ve hem de çocukluğunu yaşasın. Okuyan okur, okumayan da küçük yaştan itibaren işine bakar, meslek sahibi olur. Ama okuyan hakkıyla okusun. Herkesin üniversiteyi bitirmesi şart değildir. Eğitimin her kademesindeki insana, özellikle meslek sahiplerine, iş olduğu gibi ihtiyaç da vardır.

• YKS TEST ORTALAMALARI:

ÖSYM (Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi) tarafından ilan edilen resmi rakamlar üzerinden duruma bir bakalım.

A) TYT  (TEMEL YETERLİLİK TESTİ)

TYT (temel yeterlilik testlerin)’de son sınıf öğrencilerinin ortalama doğru cevap sayıları:

Türkçe (40 soru): 21,707. Geçen sene bu ortalama 21,427 

Sosyal Bilimler (20 soru): 9,722. Geçen sene bu ortalama 9,001

Temel Matematik (40 soru): 6,648. Geçen sene bu ortalama 7,955

Fen Bilimleri (20 soru): 4,606. Geçen sene bu ortalama 3,478.

Toplam 120 sorunun yer aldığı bu testte %50 başarı sadece Türkçe testinde aşılmış durumda.  Matematik ortalaması geçen seneye göre 1,3 puan düşerken, fen bilimlerinde geçen seneye göre 1,1 puanlık bir yükselme var.

B) AYT  (ALAN YETERLİLİK TESTİ)

1. AYT Türk Dili ve Edebiyatı-Sosyal Bilimler-1 testi: 

Türk dili ve edebiyatı (24 soru): 6,38. Geçen sene bu oran 5,935.

Tarih-1 (10 soru): 2,083. Geçen sene 2,484

Coğrafya-1 (6 soru) 1,313. Geçen sene 2,103

2. AYT Sosyal Bilimler-2 testi:

Tarih-2 (11 soru): 1,266. Geçen sene 2,076

Coğrafya-2 (11 soru): 2,472. Geçen sene 2,416

Felsefe grubu (12 soru): 1,709. Geçen sene 1,964.

DKAB (din kültürü ve ahlak bilgisi) (6 soru): 1,377. Geçen sene 1,275.

3. AYT Matematik (40 soru): 6,859. Geçen sene 5,547
4. AYT Fen Bilimleri testi: 40 soruluk testin dağılımı ve oranları şöyle: 

Fizik (14 soru): 2,512. Geçen sene 2,247.

Kimya (13 soru): 1,846. Geçen sene 1,457.

Biyoloji (13 soru): 2,581. Geçen sene 2,324

  C) YDT (yabancı dil testi) ortalamaları:

Almanca: 41,484

Arapça:   30,858

Fransızca: 44,557

İngilizce: 34,743

Rusça: 51,472

5 dilde yapılan Yabancı Dil Testi sonuçlarına göre; en düşük puanda Arapça ve İngilizce var. İngilizceden sınava girip de sınavı geçerli olanların sayısı 78 bin 468, Arapçadan ise 1272, Almancadan 699, Fransızca 440, Rusça ise 178.

 D) En başarısız dersler:

Tarih 2: 1,266/11;

Coğrafya 1: 1,313/6;

Din kültürü: 1,377/6;

Felsefe: 1,709/12 ²   

Görüldüğü üzere en zayıf dersler, Tarih 2, Coğrafya 1, Din kültürü ve Ahlak Bilgisi ve Felsefe. Hepsi de önemli dersler. Tarihini bilmeyen geleceğe yön verebilir mi? Hele Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinin 1,377 olması çok ilginç!

e) İmam-Hatip ve meslek lisesi oranı:

Orta Öğretim genel toplamı içinde İmam-Hatip Lisesi okul oranı %13,52, öğrenci oranı ise %8,53 (bir önceki sene %9,43’tü); meslek lisesi oranı okul sayısında %33,94, öğrenci sayısında %26,11; genel lise okul sayısında %52,54, öğrenci sayısında ise %65,36’dır.  Okul sayıları ile öğrenci sayıları arasında dengesizlik var. Bu durum ikili eğitimle telafi edilmektedir.

Dikkat çeken husus, meslek eğitimini %50’lere çıkartmak gerekirken, son yıllarda en düşük seviyesinde olması. 2014-2015’te %49’lara kadar çıkmıştı. Görev yaptığım Ümraniye’de bu oran, %65, Üsküdar’da ise %62 idi. Demek ki istenirse oluyor. Türkiye’nin buna ihtiyacı var. Liseyi bitirenin hedefi üniversitedir; girip bitirse bile iş bulması öyle kolay değildir. Üniversite mezunu çok sayıda işsiz var. TÜİK verilerine göre; 2024’te 25-34 yaş grubundaki işsizlerin neredeyse yarısı (%49,2) yükseköğretim mezunu. 2014’te bu oran %31,9’du.³

Avrupa’da en yüksek oran yüzde 9,2 ile Türkiye'de. AB ortalaması,  yüzde 3,8. Türkiye'den sonra üniversite mezunları arasında en yüksek işsizlik oranları şöyle:

 Yunanistan yüzde 7,3, İspanya yüzde 6,9, Sırbistan yüzde 6,5 ve Fransa'da yüzde 5.⁴

Oysa gençlerin en önemli çağları 25-34 yaş arası, evlilik çağı. Evlilik çok önemli. Evlenmek için iş sahibi olmak lazım. İşi olmayanın evlenmesi mümkün mü? Bu sebeple gençlerin çoğu evlenemiyor veya evlense de işsizlik sebebiyle boşanmalar yaşanıyor. Ayrıca doğum oranı çok azaldı. İşsizlik kötü şey.

Fakat meslek lisesi mezunu iş bulabilir veya kendi işini kurabilir. Sanayinin de buna çok ihtiyacı var. Sanayicilerle işbirliği yapılarak gelecekte ihtiyaç duyulacak meslek sahiplerini yetiştirmek, hem sanayinin ve ekonominin gelişmesine ve hem de işsizlik probleminin çözümüne yardımcı olur. Sanayiciler de bu konuda üzerine düşeni yaparlar. Meslek eğitimi konusunu daha önce de yazmıştım.⁵

f) Sıfır çeken, 40.818 öğrenci.

Bilindiği üzere YKS’ ye lise mezunları girebiliyor. Her sene sıfır çekenler, dikkat çekiyor. 2025’te sıfır çekenlerin sayısı, 40 bin 818.

2024 YKS sonuçlarına göre sıfır çekenlerin sayısı 63 bin 798 idi. Yani ‘sıfırcıların’ sayısı 22 980 azaldı. Sınava girdiklerine göre; demek ki, bu kadar öğrenci, lise mezunu. Hepsi, eğitim sisteminin içinde 12 yıl okudular.

Yakın zamana kadar var olan baraj (150-180) da yok artık. 2022’de YÖK kaldırdı.

1 net alana bile üniversite yolu açan bu sınavda puanın hesaplanabilmesi için tek kural var. O da tüm adayların katılmak zorunda olduğu sınavın ilk oturumu olan TYT/Temel Yeterlilik Testi’nde 40’ar soruluk temel Matematik ya da Türkçe testlerinden yarım net çıkarmaları gerekiyor.

Matematikte 305 bin adayın hiç doğrusu yok. Fen çok düşük! 1 milyon 093 bin aday, sadece %2,5 soru yapmış.

g) Yerleşme sonuçları:

Okul çeşitlerine göre üniversiteye yerleşenlerin sayıları.

8. YKS’ de puanların dağılımı:      

Burada 2025 YKS’ de öğrencilerin, TYT, sayısal, sözel, eşit ağırlık ve yabancı dile göre aldığı puanlar gösterilmektedir.

• ÜNİVERSİTELERİN DURUMU:

TYT, anaokulu, ilkokul, ortaokul ve lise (tamamının) toplamıdır. Bu okullardan gelen öğrencilerin seviyeleri ne ise, okudukları üniversitelerin seviyeleri de o kadar olur. Elbette ki yüksek puanla öğrenci alan en iyi Anadolu Liseleri ile Fen Liselerini bitirenler, en çok tercih edilen üniversite ve bölümleri kazanıyorlar. Bu da normal.

Üniversitelerin değerlendirilmesi, daha çok öğretim üyelerinin uluslararası yayın, bilimsel makale, atıf sayısı, bilimsel doküman, doktora öğrenci sayısı/oranı gibi göstergelerle (15 gösterge) yapılıyor.

Dünya üniversitelerini değerlendiren 11 kuruluş var. Bunlardan biri de Urap’dır. URAP (University Ranking by Academic Performance), ODTÜ Enformatik Enstitüsü tarafından 2009 yılında Türk ve dünya üniversitelerini akademik performanslarına göre sıralamak amacıyla kurulmuş olup ülkemizdeki üniversitelerin kendilerini dünyanın önde gelen üniversiteleri ile kıyaslamasına yardımcı olmaktadır.

Urap’ın değerlendirmesine göre; 2023-2024 dünya sıralamasında ilk 500’de Türkiye’den hiç üniversite yok. 501-600’de 1, 601-1000 arasında 8 olmak üzere ilk 1000’de 9; 2024-2025’te yine ilk 501-600’de 1, ilk 1000’de 11 üniversitemiz var.⁶

YÖK’ün sayfasında yer alan bir değerlendirme (QS 2025) kuruluşuna göre ise,  ilk 500’de 2024’te 4,  2025’de 5 ve her iki yılda da ilk 1000’de 11 üniversitemiz var.⁷

SONUÇ:

Eğitimde bir durum değerlendirmesi yapmaya çalıştık. Burada PISSA, ABİDE ve TIMSS gibi sınav/değerlendirme sonuçlarına giremedik. PISSA ve ABİDE’de durum iyi değil. 2003’te başlayan PISSA sınavlarının hiç birinde, şimdiye kadar, Türkiye OECD ortalamasını hiç yakalayamadığı gibi, arada epeyce fark da vardır. ABİDE de öyle. Aşağı yukarı paralellik arz ediyor. TIMSS biraz daha iyi. Bunlardan daha önce bahsetmiştik.¹³ Okuyan azaldığı gibi, okuduğunu, dinlediğini ve izlediğini anlayan da azalıyor. Eğitimin daha ileriye gitmesi için daha çok okumaya ve çalışmaya ihtiyacımız vardır. Yüksek lisans ve doktora öğrencilerini, torpile göre değil, kabiliyetine ve bilgisine göre seçmek gerekir.

Özellikle meslek lisesi mezunlarına çok ihtiyaç var. Şu anda orta öğretim içinde %26 olan meslek eğitimini, ilk fırsatta %40’a, sonra da %50’lere çıkarmak, hem gençlerin ve hem de ülkenin yararına olacaktır.

Bu vesile ile tüm yönetici ve öğretmen arkadaşlarımızın 24 Kasım öğretmenler gününü tebrik eder; sağlık, huzur, başarı ve mutluluklar dilerim.

1. Nüfuslarına Göre Ülkelerin Listesi.
2. https://www.aa.com.tr/tr/egitim-2025-yks-sonucları.
3. Üniversite Mezunlarının İşsizliği, Tepav. org.tr
4. Euro News, Türkiye, üniversite mezunlarının işsizliğinin genel oranı.
5. Tekin, İlyas, Ekonomi ve istihdam için meslek eğitimi, Türkay Dergi, 2024 Ağustos, sayı: 84, s: 70-76.
6. Urap, 2023-2024, 2024-2025, Şekil 1, Tablo 1.
7. Yök, 2030’a doğru Türk Yükseköğretimin Yol Haritası, s: 27.
8. 2023-2024 Urap dünya sıralaması basın bildirisi.
9. 2024-2025 Urap dünya sıralaması Basın bildirisi.
10. 2023-2024 Urap dünya sıralaması basın bildirisi.
11. Lale Elmacıoğlu, Prof. Dr. Engin Karadağ, İndependent Türkçe, 10 Aralık 2019; Prof. Dr. Engin Karadağ, Rektörlerin vahim tablosu; Bilim Akademisi Raporu, Rektörler ve Liyakat, Ak, Mehmet Zeki, Gülmez, Ahmet, Türkiye’nin Uluslararası Yayın Performansının Analizi, Dergipark.
12. 2023-2024 Urap dünya sıralaması basın bildirisi.
13. Tekin, İlyas, Eğitimde durum -I-, Türkay Akademi, 2024 Eylül, sayı: 85, s: 4-8, Eğitimde durum -II- Türkay Akademi, 2024 Ekim, sayı: 86, s: 4-12.